Niềm tin lung lay ở Iran giữa Covid-19

Gần 30 quan chức chính phủ Iran và nghị sĩ nhiễm nCoV, một cố vấn cấp cao cho lãnh tụ tối cao đã qua đời. Bộ Y tế Iran đề xuất điều 300.000 dân quân đến từng nhà khử trùng. Công tố viên hàng đầu cảnh báo bất kỳ ai đầu cơ tích trữ khẩu trang và các vật tư y tế công cộng khác có nguy cơ bị tử hình.

Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran cho biết các bệnh viện của họ giờ sẽ chuyên dùng để tiếp nhận bệnh nhân Công ty dịch thuật Sài Gòn 247 Blog nCoV và sẵn sàng thiết lập bệnh viện dã chiến với hơn 8.000 giường. Nhưng các chuyên gia y tế lo ngại phản ứng này đã quá muộn.

Nhân viên y tế điều trị cho bệnh nhân nCoV ở Tehran ngày 1/3. Ảnh: AFP .

Các trường hợp nhiễm virus đầu tiên được ghi nhận tại thành phố thiêng Qom, nơi sinh sống của 1,2 triệu người vào ngày 19/2, nhưng hơn hai tuần sau, Iran vẫn không phong tỏa thành phố. Thay vì tránh đến Qom, nhiều người tiếp tục tới đây, hôn cổng và cột trong đền thờ với niềm tin rằng địa điểm linh thiêng sẽ chữa khỏi bệnh thay vì làm lây lan virus.

"Một số người sùng đạo ở những vùng khác cho rằng đây là thời điểm cần thể hiện lòng trung thành với Hồi giáo và Qom bằng cách đến đây trong giai đoạn khó khăn", cựu phó tổng thống Iran Mohammad-Ali Abtahi nói.

Phản ứng chậm trễ và số ca nhiễm tăng đột biến trong tuần qua làm dấy lên nghi ngờ rằng các quan chức Iran có thể đã che giấu dịch và mức độ nghiêm trọng của nó trong gần như cả tháng vừa qua.

Tình hình dịch ở Iran bất thường so với các nơi khác. Dựa trên số liệu chính thức, tỷ lệ tử vong ở Iran cao nhất thế giới, gây nghi ngờ rằng số ca nhiễm thực tế có thể cao hơn thống kê. Theo số liệu chính thức, Iran ghi nhận hơn 2.300 người nhiễm, gần 80 người tử vong. Trong khi đó, một số chuyên gia cho rằng dựa vào số người tử vong và xu hướng dịch tại các nơi khác, có thể suy đoán số người nhiễm nCoV thực tế ở Iran vào khoảng 4.000.

Isaac Bogoch, chuyên gia tại Đại học Toronto, cùng các nhà nghiên cứu khác tuần trước đưa ra ước tính cao hơn nhiều. Họ suy đoán số ca nhiễm ở Iran vào khoảng 23.000 người và dịch đã kéo dài ít nhất một tháng.

Iran hôm qua thông báo tạm thả 54.000 tù nhân không có triệu chứng nhiễm nCoV với hy vọng giảm thiểu lây lan ở các trại giam đông đúc. Nhưng không rõ bao nhiêu tù nhân đã được xét nghiệm, do tình trạng thiếu bộ dụng cụ xét nghiệm nghiêm trọng ở nước này. Vì sự thiếu hụt đó, không ai có thể đoán được nCoV đã lan rộng đến mức nào.

Người dân bình thường cũng không tin vào số liệu của chính phủ. "Dịch đã lan khắp nước. Làm sao mà có thể tin nó mới bùng phát được hơn 10 ngày? Rõ ràng là họ che giấu sự thật để phục vụ cho kế hoạch của riêng họ. Họ lại một lần nữa nói dối chúng tôi", Fariba, 34 tuổi, giáo viên trung học ở thành phố Tabriz, nói.

NYTimes đưa tin một số nhân viên an ninh tại bệnh viện cấm y bác sĩ tiết lộ thông tin về tình trạng thiếu hụt vật tư, số bệnh nhân hoặc ca tử vong liên quan đến nCoV.

Một y tá ở một thành phố tây bắc Iran cho biết cơ quan an ninh cảnh báo họ rằng việc chia sẻ thông tin về bệnh nhân nCoV "tạo ra mối đe dọa đối với an ninh quốc gia", "khiến quần chúng hoang mang" và sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc. Một nhà nghiên cứu bệnh học giấu tên ở Tehran cho biết các nhân viên phòng xét nghiệm nCoV bị đe dọa thẩm vấn và bắt bớ nếu họ cung cấp thông tin cho truyền thông.

"Thật đáng hổ thẹn", nhà nghiên cứu bệnh học nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại. "Khi biến Covid-19 thành vấn đề an ninh quốc gia, họ đang gây thêm áp lực và căng thẳng cho các y bác sĩ, tạo ra môi trường hỗn loạn và sợ hãi".

"Các quan chức không chịu thừa nhận rằng nCoV đã xuất hiện tại Iran trong suốt một tháng và sau đó đánh giá thấp tác động của dịch bằng cách nói với mọi người rằng nó chỉ giống bệnh cúm", một bác sĩ giấu tên ở tỉnh Khuzestan nói. "Các quan chức không muốn làm rõ tình hình vì lo sợ sẽ khiến người dân hoảng loạn, nhưng càng làm thế thì nCoV sẽ càng lan rộng và đất nước sẽ càng tê liệt", bác sĩ nói.

Ở tỉnh Golestan, nơi chính quyền Iran cho biết số ca nhiễm là khoảng 20, quan chức y tế địa phương hàng đầu Abdulreza Fazel đã bày tỏ sự thất vọng trong một cuộc họp báo cuối tuần trước. "Chúng tôi đã hét lên với Bộ Y tế rằng chúng tôi phát hiện 594 bệnh nhân nhiễm nCoV, nhưng bộ nói rằng vì chưa có kết quả xét nghiệm dương tính nên chúng tôi chưa được cấp trang thiết bị cần thiết. Họ cứ nói 'chờ đi, chờ đi', rồi đột nhiên thông báo địa phương chúng tôi là tâm dịch".

"Chẳng cần họ thông báo, chúng tôi đã biết ngay từ đầu chúng tôi là tâm dịch rồi", Fazel nói.

Ít nhất hai nghị sĩ đã công khai cáo buộc chính quyền che giấu các trường hợp tử vong vì nCoV bằng cách điền nguyên nhân khác trên giấy chứng tử. "Các bác sĩ tại bệnh viện Kamkar và Foghani viết nguyên nhân tử vong là do suy hô hấp", Ahmad Amirabadi Farahani, nghị sĩ từ Qom, viết trên Twitter cuối tuần trước. "Nhưng họ biết rất rõ rằng bệnh nhân chết trong khu cách ly nCoV".

Một số người cáo buộc giới lãnh đạo che đậy thông tin về Covid-19 để đảm bảo tỷ lệ cử tri đi bầu cử quốc hội hôm 21/2. Một số quan chức nói rằng chính quyền Iran hạ thấp mức nghiêm trọng của dịch vì lo ngại nó sẽ bị coi là thất bại mà đối thủ có thể khai thác. Phát ngôn viên chính phủ Iran Ali Rabeie tuần trước bác bỏ cáo buộc này, nói rằng dịch bệnh không nên bị chính trị hóa.

Phát ngôn viên Bộ Y tế Iran Kianoush Jahanpour cũng bác bỏ cáo buộc, nói rằng sự khác biệt giữa ước tính của địa phương và con số chính thức là do độ trễ trong thời gian kiểm tra để xác nhận. Jahanpour cho biết bộ này kiểm chứng kết quả hai lần trước khi đưa chúng vào thống kê chính thức.

Covid-19 tấn công Iran vào thời điểm nước này dễ bị tổn thương, đặc biệt là đối với giới lãnh đạo. Nền kinh tế Iran đã bị bóp nghẹt vì các lệnh trừng phạt của Mỹ. Quân đội bị tổn hại sau khi tướng Qassem Soleimani, tư lệnh đặc nhiệm Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, bị Mỹ hạ sát. Niềm tin của người Iran vào giới lãnh đạo đã suy giảm sau khi chính quyền xử lý mạnh tay một số cuộc biểu tình kể từ năm ngoái và thừa nhận muộn màng sự cố bắn nhầm máy bay chở khách Ukraine khiến 176 người thiệt mạng.

"Họ rơi vào hết khủng hoảng này đến khủng hoảng khác và phải cố vá víu khắc phục từng vấn đề", Sanam Vakil, chuyên gia tại viện nghiên cứu Chatham House có trụ sở tại London, nói. "Họ đã đánh giá thấp tác động của Covid-19".

Trong nhiều năm, Iran đã tự hào về năng lực của hệ thống y tế công cộng, Amir A. Afkhami, chuyên gia tại Đại học George Washington, cho biết. Năm 2008, Iran đã ngăn chặn hiệu quả dịch tả từ các nước láng giềng, một phần bằng cách cấm bán rau quả tươi và thức ăn đường phố ở một số khu vực. Tuy nhiên, lần này, giới chức y tế Iran đã quá chủ quan.

Vì phải dựa dẫm vào thương mại với Trung Quốc khi đối mặt với lệnh trừng phạt của Mỹ, Iran đã chậm chạp trong việc hạn chế đi lại với Trung Quốc khi dịch bắt đầu bùng lên ở Vũ Hán tháng 12/2019.

Sau đó, Tehran còn khoe về việc xuất khẩu khẩu trang cho Trung Quốc mà không ngờ rằng vài tuần sau đó là mặt hàng họ rất cần. Động thái đó đã làm cạn kiệt nguồn cung khẩu trang của Iran, trong khi các quốc gia khác đang âm thầm dự trữ, Afkhami nói. "Giờ đây, họ lâm vào tình trạng thiếu khẩu trang và đó là hậu quả họ tự chuốc lấy".

Phương Vũ (Theo FT/NYTimes )